Protocoltrui
Geplaatst op januari 20, 2003 | Gearchiveerd onder Geen categorie | Comments Off on Protocoltrui
Het was een aangrijpende uitvaart. Adequaat, eloquent.
Intens, beheerst verdriet.
Ze was net veertig, een blakende dynamische vrouw – ineens dood. Op een doordeweekse avond, onder het sporten. Boem. We namen bloemen mee, en een gedicht van Hans Andreus. (Lang kort leven.)
De ceremoniemeester, broer van de weduwnaar, sprak over die avond, de vergeefse reanimatie, de cardioloog die het nieuws bracht. ‘Gecondoleerd,’ zei hij. En hoe zijn broer daarop was uitgevallen, naar die arts, omdat hij dat woord gebruikte. Dat hij op dat moment, dat onvoorstelbare, aardschokkende moment, zo’n holle frase uitsprak. De broer verzocht ons dat woord vandaag, straks, na afloop, niet te gebruiken. Wie het verzoek gehoord had, de opkomst was zo groot dat er mensen buiten moesten staan, hield zich eraan.
Terecht.
En toch vroeg ik me af waarom, dat verzoek. Vanwaar dat verzet?
De broer gaf het al aan: deze gebeurtenis kon geen recht gedaan worden met een standaardformule, daar was hij te uitzonderlijk, te enorm, te uniek voor.
Ik kon me goed voorstellen wat hij bedoelde. Van het ene moment op het andere verlies je je vrouw, in de bloei van haar leven, en de dokter zegt ‘gecondoleerd’.
Ik ken meer mensen met een afkeer van dat woord, zelf voel ik me er ook ongemakkelijk bij. Het roept een beeld op van een geremd, plichtmatig ritueel. Als kind hoorde je het de volwassenen gebruiken en je vroeg je af hoe ze zich op zo’n moment in godsnaam zo konden gedragen. Zo mak, zo vlak. Allemaal dezelfde zwarte kleren en hetzelfde zwarte woord. Terwijl er zoiets vreselijks was gebeurd!
Het is het kind in ons dat ‘gecondoleerd’ verafschuwt, en het is het kind in de moderne mens dat zich afwendt van codes en conventies. Dat geen nummer wil zijn, maar een uniek, authentiek individu.
Je ziet het elders ook: een gewoon huwelijksaanzoek – ring, doosje, man op één knie – is een zwaktebod. Het moet met een helikopter, op ski’s, of in de achtbaan. Doodgravers en rouwcentra breiden hun assortiment uit, steeds meer mogelijkheden om je eigen persoonlijke rouwpakket samen te stellen. Het standaardritueel zit ons niet lekker meer, we willen maatwerk.
Een enkeling kan de opdracht aan, verstaat de kunst zich op zo’n moment adequaat en persoonlijk uit te drukken (of weet de weg naar een passend gedicht), maar al die anderen, die die aanleg ontberen? Wat moeten die? Natuurlijk, ze kunnen ‘hartstikke rot voor je’ zeggen, of, ‘het is verschrikkelijk’, maar als je dat dertig keer op een dag hoort, is dat beter? Dan krijg je onder het mom van authenticiteit alsnog een cliché. Conventies hebben het voordeel dat iedereen weet dat het een conventie is. Het is een huls, waar in grote letters ‘HULS’ op staat, en daaronder: voor mijn echte gevoelens, zie inhoud.
De afgelopen week zag je het ook. Geen duidelijke nationale rouw, maar wel gepast reageren a.u.b. Geen verbod op televisiereclame, maar u begrijpt, onder de omstandigheden… En gisteren bij de uitvaart weer. Weg die stropdas, zei Claus ooit, maar wat was vanaf dat moment de beleefde dracht? Prins Bernhard droeg een coltrui, maar verder was er niet één man zonder stropdas in de kerk. Had het gekund? Had het gemóeten? Had het gemógen?
Onduidelijk.
Ik zou willen weten hoe u dit ziet. ‘Gecondoleerd’, moet dat blijven?