U bekijkt het maar
Geplaatst op januari 10, 2004 | Gearchiveerd onder Dossier Kijkwijzer | Reageer
Een basisschool ergens in Nederland. Het loopt tegen de kerstvakantie, de toetsen zijn gedaan, de rapporten zijn ingevuld, tijd voor wat verstrooiing. Reinout van groep 7 heeft een video meegenomen, The History Of The World, part I. Heel interessant meester, zegt Reinout, en hij vraag of ze hem met de klas mogen zien. De meester heeft nog een stapeltje Zoetermeer-circulaires die hij moet lezen, dus dit voorstel komt hem wel goed uit. De klas verzamelt zich voor het scherm, de video gaat aan en de meester trekt zich terug. Er staat ‘vanaf 6 jaar’ op de doos, dus meekijken zal wel niet nodig zijn.
Het was weliswaar een geschiedenisfilm, brengt Reinouts klasgenootje Julia die avond verslag uit, maar het ging de hele tijd over seks. ‘Ik leg een knoop in je lul en ga pingpongen met je ballen’- dat soort grappen.
De naam van de regisseur – Mel Brooks – had voor de meester een waarschuwing kunnen zijn, maar hij ging er waarschijnlijk van uit dat hij kon vertrouwen op de Nederlandse Filmkeuring. De Kijkwijzer, zoals hij tegenwoordig heet.
Het is ons ook al zo vaak overkomen.
Op televisie zagen we een stukje van een Leslie Nielsen-film, Alle Leeftijden, dat het zo goed deed bij de kinderen (9 en 10 jaar), dat ik de Naked Gun-trilogie in huis haalde, Nielsens magnum opus, ook AL, althans in Nederland. Leuke films, daar niet van, maar vol met grappen waarvoor je veertien, vijftien moet zijn. Staat er ineens een man met een drilboor voorzien van een grote, lillende siliconen pik in beeld. Vibrator voor het zware werk, haha.
Uit het donker klonk een stemmetje. Een vriendinnetje van onze dochter.
‘Wat ís dat!?’
‘Ach, flauw,’ zeg ik dan, speculerend op hun humor-snobisme. Of, helemaal schijnheilig: ‘Ja dat begreep ik ook niet.’
Ondertussen voel je je bekocht. Straks denken ze dat wij hier porno vertonen. Bovendien: drie dure dvd’s aangeschaft op grond van foutieve productinformatie! Ik wil m’n geld terug!
In een andere Nielsen-film, Men With Brooms, ook AL, komen diverse neukscènes voor, al dan niet in het bijzijn van derden, dan wel een Duitse herder. In één geval wordt onder het neuken ook nog even het beoogde ‘stromen van het sperma’ besproken. (Ze willen een kindje).
Of neem Grease, de musical. Nederlandse classificatie: AL.
Kennicky, Travolta’s tweede man, gaat een avondritje maken met Rizzo, de slet van de school. Travolta is een heer en haakt af. ‘Ga je soms rukken?’ schampert Rizzo.
‘Rúkken?’ klinkt het van uit het donker.
De andere jongens willen mee met Kennicky, maar daar steekt Rizzo een stokje voor. ‘Zeg, dit wordt geen groepswip hoor.’
‘Pap wat ís dat?’
‘Wat is wat.’
‘Een gróepswip!’
De Amerikaans-Nederandse historicus James Kennedy merkte op dat politieke innovaties in Nederland niet worden afgedwongen door de kiezer, maar bedacht door de politieke elite zelf. De Kijkwijzer lijkt hiervan een perfect voorbeeld.
Ooit, en in de meeste landen is het nog zo, had Nederland een Filmkeuring, een overheidsorgaan dat elke uit te brengen film beoordeelde en van een classificatie voorzag. Gemotiveerde burgers konden zich aanmelden en meepraten. Wat er aan dit systeem mankeerde is moeilijk na te gaan, maar begin jaren negentig besloot de toenmalige minister voor Cultuur, Hedy d ‘Ancona, dat de Filmkeuring oude stijl moest verdwijnen. Waarom precies is onduidelijk, de enige aanwijzing vormt een uitspraak van d’Ancona, dat ‘men’ de Filmkeuring ‘betuttelend’ vond. Wie die ‘men’ waren wordt niet vermeld, althans buiten mevrouw d’Ancona zelf, die zich ergerde aan ‘ongegeneerde lobby van de Filmkeuring richting Tweede Kamer.’ Tegelijk erkende ze dat ‘de roep uit de samenleving om regels op dit gebied is toegenomen.’
De PvdA kwam in z’n Paarse Periode, en een van de bijbehorende doctrines luidde: ‘de overheid op afstand’. ‘Zelfregulering.’ ‘Marktwerking.’
Dus de nationale Filmkeuring werd opgedoekt en vervangen door het Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM), een koepel van brancheverenigingen die de ‘Kijkwijzer’ instelde, een systeem van vrijwillige ‘keuring’ door de branche zelf. Een aantal ‘deskundigen’ op het gebied van de invloed van audiovisuele media stelde een vragenlijst samen waarmee video-importeurs, filmverspreiders, omroepen, iedereen die een audiovisueel product op de markt brengt, zelf kan bepalen wat het wordt: AL (alle leeftijden), 6, 12 of 16. Daarnaast zijn er pictogrammen voor seks, geweld, drugs, angst, grove taal en discriminatie. Bioscopen en videotheken zijn qua toelating wettelijk aan die leeftijden gebonden, films voor 12 jaar mogen niet vóór acht uur ‘s avonds worden uitgezonden en films voor 16 niet voor tienen.
Toezicht is er in feite niet, behalve door het Commissariaat van de Media. Maar, ook weer, op afstand, want daar heeft men natuurlijk niet de mankracht om al die duizenden coderingen te controleren. Na een toegewezen klacht kan Nicam een klassering veranderen, maar tot het uit de markt halen van verkeerd geklasseerde producten is het niet bevoegd.
Of een AV-distributeur de Kijkwijzer goed heeft toegepast blijkt pas op het moment dat de filmladder verschijnt, de video in de videotheek ligt of de omroep zijn programmadetails bekendmaakt. Op dat moment kan de burger een klacht indienen, maar het NICAM kan pas ingrijpen als de klacht definitief is toegewezen, wat op z’n snelst pas na een paar weken mogelijk is en in de meeste gevallen maanden duurt. Tegen die tijd kunnen vele tienduizenden kinderen aan het product zijn blootgesteld, zoals dat bijvoorbeeld gebeurde met de Harry Potter-films, die volgens deskundigen ten onrechte op 6 jaar gesteld werden en heel wat nachtelijk gekrijs in kleuterbedjes veroorzaakt hebben. The Sweetest Thing en Not Another Teen Movie, puberkomedies met de nodige seks (The Sweetest Thing gáát over fellatio) kwamen voor Alle Leeftijden in de bioscoop en werden pas na maanden hoger ingeschaald. RTL klasseerde Gigolo, Bei Anruf Liebe op 6 jaar (de titel alleen al) en programmeerden hem om half negen, Yorin zond Spielbergs bloedige Saving Private Ryan (16 ) uit om vijf voor negen, ruim een uur eerder dan toegestaan.
Die laatste overtredingen werden overigens keurig in de tv-gidsen aangekondigd, en toch gebeurde er niets, want zelfs in dat soort gevallen heeft het NICAM geen bevoegdheid. Directeur Wim Bekkers liet weten ‘ontevreden’ te zijn over het besluit van Yorin. (Oei, daar zullen ze van geschrokken zijn!)
Maanden later kreeg de omroep een boete van 22.750 euro opgelegd, chicken feed natuurlijk vergeleken bij de tonnen extra reclame die het station die avond omzette. De distributeur van The Sweetest Thing moest 1500 euro dokken, nadat hij maanden achtereen veel te jonge kinderen had binnengelaten. Het is maar een greep. Ouders & Coo, een landelijke oudervereniging van het christelijk onderwijs, die vergeefs ageerde tegen de Kijkwijzer, houdt op z’n website voorbeelden bij. ‘Als we de mankracht hadden konden we er elke week weer nieuwe gevallen op zetten,’ zegt woordvoerder Werner van Katwijk, ‘het gaat aan de lopende band fout.’
Met behulp van de internationale filmdatabase www.imdb.com maakte ik zelf een vergelijking van ruim dertig films (zie kader), en in vrijwel alle gevallen komt de Nederlandse classificatie aanzienlijk lager uit dan elders in de wereld.
Zelf wijst het Nicam op een onderzoek waaruit zou blijken dat Nederland qua strengheid een middenmoter is. Het laat zich moeilijk rijmen met mijn bevindingen, tenzij tegenover elke veel te lage classificatie een veel te hoge staat, wat ook niet erg pleit voor de betrouwbaarheid van het systeem.
Het Nicam hamert erop dat de Kijkwijzer-klassering niet over geschiktheid gaat, maar over schadelijkheid. Om te beginnen is dat een nogal pretentieuze claim, over de schadelijkheid van av-media zijn de geleerden het nog lang niet eens, maar bovendien: het is onpraktisch. Na keuring op schadelijkheid door het Nicam moet je als ouder alsnog gaan beoordelen of het product in kwestie ook geschikt is. Waarom zou je wetenschappers marginaal laten toetsen, als je ouders het laatste woord kunt laten spreken? Is die ‘wetenschappelijke’ toetsing in feite niet een schaamlap voor commercieel laissez faire?
Volgens een vergelijkend Europees onderzoek neemt een Kijkwijzer-keuring gemiddeld tien minuten in beslag. Dat zou exclusief kijktijd moeten zijn, ‘codeurs’ worden geacht producties volledig te bekijken, maar of dat ook echt gebeurt, of dat er even wat gespoeld en gescand wordt, is zeer de vraag. Dat zou ook verklaren waarom er uitsluitend op visuele aspecten wordt gekeurd en totaal niet op dialoog. In Beverly Hills Cop (AL, zie kader) zit niet alleen een keiharde executiescène die minstens een 12-klassering zou rechtvaardigen, maar ook een langdurige dialoog over het al dan niet hebben van een ‘slappe’ dan wel ‘harde pik’. En kind moet wel erg suf zijn wil dat geen vragen oproepen. Zo zal die voetbalvideo vol antisemitische spreekkoren ook wel met AL-sticker en al bij de videotheek beland zijn.
In de procedure over de pijpscènes in The Sweetest Thing luidde het verweer van het Nicam dat er geen geslachtsdelen in beeld waren. Als het niet om het welzijn van kinderen ging zou je er om lachen. Nog triester is het om te lezen hoe het Nicam dit efficiënte, branchevriendelijke systeem tot voorbeeld voor de rest van de wereld stelt. ‘In het buitenland is veel belangstelling voor Kijkwijzer. De Europese Commissie volgt het project vanuit de vraag of de Nederlandse aanpak als voorbeeld kan dienen voor een Europese aanpak,’ meldt het instituut trots. Nederland gidsland.
Dus: in een tijd dat audiovisuele media met de dag belangrijker worden en het belang van goede, onafhankelijke voorlichting alleen maar toeneemt, en veel andere landen juist investeren in hun Filmkeuring, schaft Nederland hem in feite af. Geeft de industrie vrij spel en levert de jeugd uit aan een systeem waar hun ouders, de belangrijkste belangengroep in dit verband, geen enkele inbreng in hebben. Sterker: dat er vooral op gericht lijkt om ze buiten te sluiten.
D’Ancona en de voorstanders van de Kijkwijzer mogen met betrekking tot de oude Filmkeuring graag het woord ‘censuur’ van stal halen, en hoe misplaatst die term in dit verband ook is, we hebben het tenslotte niet over breidel maar over zorg, hij mist z’n uitwerking niet: iedereen die graag doorgaat voor weldenkend loopt met een wijde boog om het onderwerp heen.
Toch was er verzet tegen dit bizarre project. ‘Dit is de slager die zijn eigen vlees keurt’, spraken CDA, klein rechts en de SP bij behandeling van de plannen in 2002, en dienden een motie in om het ouderbelang, via een ‘media-expertise-centrum’, alsnog een plaats te geven in het nieuwe bestel. De PvdA-fractie zegde zijn steun toe, maar trok die te elfder ure in, naar verluid onder druk van Hedy d’Ancona. Het schouderklopje van de voorzitter van het Nicam kon zij direct in ontvangst nemen, dat is d’Ancona namelijk zelf.
Zo’n expertisecentrum zou een ‘terugkeer’ zijn naar de tijd toen films nog werden beoordeeld door ‘gewone burgers’, verklaarde zij. Gewone burgers, stel je voor. Nee, een coalitie van grijpgrage distributeurs en zwak gefundeerde wetenschappers, dat moet je hebben!
Van een VVD’er met wat vrindjes en commissariaatjes in het audiovisuele wereldje zou je het begrijpen, maar van een sociaaldemocraat (én moeder) – het verstand schiet te kort.
Ook nauwelijks te begrijpen is het feit dat de overheid het Nicam wél financiert. (Een kleine 600.000 euro per jaar). De industrie maakt de dienst uit, de overheid betaalt. O, en de burger. Ouders & Co kreeg verschillende keren een rekening van 225 euro voor de behandeling van een klacht.
Binnenkort praat de Tweede Kamer over het voornemen van dit kabinet om door te gaan met de Kijkwijzer. Als premier Balkenende zijn eigen uitspraken over waarden en normen n fatsoen-moet-je-doen een beetje serieus neemt, draait hij deze onzalige politieke innovatie terug.
Tegenover d’Ancona hoeft hij zich niet bezwaard te voelen.
”Als het niet blijkt te werken, neemt de overheid de verantwoordelijkheid weer terug,” zei die in 1999.
En als de premier niet overtuigd is moet hij eens met z’n dochtertje en een flinke stapel video’s voor de buis gaan zitten.
‘Pappie, vingeren, wat is dat?’
Voor Wouter Bos lijkt het me een mooie gelegenheid te demonstreren dat zijn uitspraken over actief en zorgzaam vaderschap meer dan leuke PR zijn.
Reacties
Laat een bericht achter