De emocultus: begin van het einde of einde van het begin?
Geplaatst op april 2, 2012 | Gearchiveerd onder NRC HANDELSBLAD, The Semidaily Kuitenbrouwser | Reageer
Is het mogelijk om in dit emotionele tijdgewricht té emotioneel te zijn? Ja. Het overkwam Agnes Kant, weet u nog? Die was ‘te emotioneel’. Die dacht, of leek te denken: ik heb een sterke boodschap, en als ik als ik de emoties maar flink laat doorklinken, wordt hij nóg sterker. Wat is dat? Emotioneel amateurisme? Bij Diederik Samsom hoor je het soms ook een beetje. Ik. Moet. Mijn. Gedrevenheid. Duidelijk. Tonen. Samsom doseert misschien iets beter dan Kant, maar een groter voordeel is dat hij een man is. Als een man emotie toont is dat goed – ‘Aggut, de schat, hij heeft een hart’ – een vrouw is als gauw ‘hysterisch’ of iets dergelijks.De ware valuta van deze tijd is niet geld, maar aandacht. Rijke mensen verschansten zich vroeger in de anonimiteit, nu willen ze op televisie. Vroeger kochten ze individuele aandacht van butlers en kamermeisjes, nu collectieve van het grote publiek, zie Donald Trump en Harry Mens. Wie de aandacht niet kan kopen, moet hem trekken, en wat aandacht trekt zijn uitzonderingstoestanden, buitengewoonheden. Het is niet voor niets dat het woord ‘extreem’ zich steeds meer ontwikkelt tot synoniem voor ‘goed’. De ratio genereert geen vonken. Trekt geen kijkers. Verkoopt geen kranten (al zijn er uitzonderingen). De prikkelstroom waarvan wij de ontvanger zijn zwol de afgelopen eeuw aan van een bescheiden gemurmel tot een continu geraas. Wie nog wil doordringen moet met scherp schieten, en een maximaal kaliber. Dat is de varkenscyclus waar Johan Schaberg het einde van meent te zien naderen. Ik vrees dat zijn intense verlangen naar dat moment de vader van zijn voorspelling is. Misschien heeft hij zich al geïsoleerd van het geraas, good for him, ik probeer dat zelf ook te doen, maar daardoor is hij het zicht op de actuele stand van zaken misschien een beetje verloren. Want het emo-aandeel stijgt nog steeds.
Neem de nieuwslawine die volgde op het skiongeluk van prins Johan Friso. Daar was de nodige verontwaardiging over, die je met enig optimisme zou kunnen interpreteren als een voorteken van de kentering, maar op de NOS lijkt die kritiek in elk geval weinig indruk te hebben gemaakt. Hoofdredacteur Gelauf verdedigde de aanpak doodleuk door naar de hoge kijkcijfers te verwijzen. Twee miljoen griezelaars kunnen geen ongelijk hebben. En toen er onlangs een Vlaamse schoolbus verongelukte, ging het emo-register bij de nieuwsrubrieken zo ver open dat het iemand op twitter inspireerde tot het neologisme ‘rouwporno’. Afgelopen zondagavond zette ik de televisie aan en keek naar een copulerend stel. Aan zijn halferecte penis bungelde een condoom, zij had de vindbaarheid van haar vagina verhoogd door het schaamhaar af te scheren, werktuiglijk werd van standje gewisseld. In ons kabelpakket zitten voor zover ik weet twee sekskanalen, maar die beginnen pas om elf uur, het was beslist vroeger. En wat deed die groene 3 daar in de rechterbovenhoek? En links dat BNN-logo? Juist: ik keek naar de Grote Spuiten & Slikken Test. Van BNN op Nederland 3. Geen emoporno, geen rouwporno, maar eh, seksporno! Bij extreemconservatieve Amerikaanse zenders als Fox News moesten ze het tot voor kort vooral van fabeltjes hebben om de kijker wijs te maken dat Nederland hoe diep dit libertaire landje gezonken is – één op de drie bejaarden wordt verwerkt tot biobrandstof, dat werk – maar BNN maakt het ze een stuk makkelijker. Laatst hadden ze al beelden van twee tv-presentatoren die een stukje van elkaars achterwerk opaten, echt, je zág ze het doen, en nu hebben kunnen ze ook beschikken over beelden van een prime-time neukpartij. Maar zou het iemand bij Fox als eens zijn opgevallen dat die Hollandse extremen van vrijzinnigheid gelijk opgaan met extremen van reactionaire bekrompenheid? Dat Nederland geen losgeslagen libertaire bende is, maar gewoon een beetje … boven zijn theewater? Een beetje doorgeslagen in de emocultus, zoals we hier eigenlijk altijd doorslaan met trends? In dit land, waar mogen meestal moeten betekent?
Dat is de cultus van de emotie, maar zoals de cultuurhistoricus Arnold Toynbee uitlegde, een cultus is de noodzakelijke voorfase van een cultuur. Het aloude taboe op emotie in het openbare leven maakte de rechtsstaat mogelijk, maar kwam ook handig van pas als ophaalbrug voor de macht. ‘De rede komt van God’ zei Thomas Hobbes en stelde gevoelens als politieke drijfveer buiten de orde. Politiek als een rationele transactie van belangen. Maar zoals wij inmiddels weten, was het woord ‘God’ vroeger vaak een schuilnaam voor de macht. Zonder God geen toegang tot de rede, zonder de rede geen toegang tot de macht. De ratio als besloten vennootschap. Vrouwen en ongeletterden mochten niet meepraten, daar waren ze te ‘emotioneel’ voor.
Zo betekent democratisering vanzelf emotionalisering. Ook dat is het ‘populisme’: een krakende haarscheur in de scheiding tussen ratio en emotie, de centrale bouwmuur die ons mens- en wereldbeeld overeind houdt. De cognitieve neurowetenschap is er duidelijk over: die scheiding is een mythe. Prefrontale cortex en amygdala, het zijn wel twee aparte gebieden, maar ze zijn in voortdurend overleg. ‘Ergens over nadenken’ is vaak maar een beetje denken en heel veel voelen. Of zoals de neurolinguist George Lakoff het zegt: ‘Descartes got it wrong!’
Ook politiek is veel meer een zaak van emotie dan de wetenschap lang gedacht heeft, zowel bij kiezer als gekozene. Zoals de meeste populisten grossiert Wilders in emotieversterkende stijlfiguren, maar met emotie kun je ook mooie dingen doen, zie Martin Luther King en Barack Obama.
En omgekeerd: de zure zegeningen van de ratio ondervinden we sinds 2008 aan den lijve, dankzij de hypercomplexe verdienmodellen van de businessbèta’s en de failsafe beleggingsconstructies van uw plaatselijke corporatiedirecteur, allemaal rationalisten. Ratio schmatio. Weg met de spreadsheets, leve de ouderwetse vakman.
We worden allemáál emotioneler, ook de elite. Ook Koningin Beatrix laat zich op televisie een hartgrondige zucht ontvallen. Of neem Ramsey Nasr’s tirade tegen de zedenverwildering waaraan dit land ten prooi zou zijn, vorige week in deze bijlage. Hoe zouden we dat stuk moeten typeren? Een emo-essay? Een intellectuele smartlap?
Ook Adriaan Van Dis wordt ‘emotioneel’ op televisie, en conform de trend gebruikt ook hij dat woord in z’n nieuwe betekenis van ‘aangedaan of ontroerd’, terwijl het ooit alleen ‘gevoelsmatig’ betekende. ‘Het was heel emotioneel’ zeggen mensen dan, zonder erbij te vertellen of ze net een dierbare begraven hebben of naar het Theater van de Lach zijn geweest. Het doet er ook niet toe, er zijn gevoelens in het spel. Dat u het weet. Maar je ziet het aan zijn gezicht (Van Dis): het lucht op. Hij moest het kwijt. Die betekenisverschuiving, van ‘de emotie betreffende’ naar de ontroering zelf, het is de emocultus in een notedop. De emancipatie van de amygdala. En een emancipatiebeweging, tja, daar hoort nu eenmaal hysterie bij. Dat is de cultus waar elke cultuur mee begint.En het kan nog even duren. Het was vrij traditionele seks die die twee in de BNN-studio bedreven. Dat moet extremer kunnen. Een combinatie met kannibalisme misschien?
Reacties
Laat een bericht achter